eISSN: 1897-4317
ISSN: 1895-5770
Gastroenterology Review/Przegląd Gastroenterologiczny
Current issue Archive Manuscripts accepted About the journal Editorial board Abstracting and indexing Subscription Contact Instructions for authors Publication charge Ethical standards and procedures
Editorial System
Submit your Manuscript
SCImago Journal & Country Rank
1/2010
vol. 5
 
Share:
Share:
Review paper

What do we know about gastrointestinal tract development in intrauterine growth retarded neonates?

Michał Mickiewicz
,
Piotr Pietrzak
,
Anna Kotunia
,
Cornelia C. Metges
,
Paul Guilloteau
,
Romuald Zabielski

Przegląd Gastroenterologiczny 2010; 5 (1): 8–14
Online publish date: 2010/05/07
Article file
- Co wiemy.pdf  [0.09 MB]
Get citation
 
PlumX metrics:
 
Wstęp
Przeglądając piśmiennictwo dotyczące badań nad zagadnieniem wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrostu (intrauterine growth retardation – IUGR) u ludzi i zwierząt, autorzy niniejszej publikacji zauważyli, jak paradoksalnie mało wiadomo o rozwoju i funkcji układu pokarmowego u osobników z IUGR. Układ pokarmowy należy do jednych z intensywniej rozwijających się w okresie płodowym i wczesnym postnatalnym, a rozwój ten poddaje się w szerokim zakresie sterowaniu poprzez składniki diety matki docierające przez łożysko i z mlekiem. Dotychczasowe badania koncentrowały się głównie na wyjaśnieniu powstawania zaburzeń i patologii metabolizmu energetycznego u osobników z IUGR na poziomie hormonalnych regulacji i funkcji narządów wewnętrznych, nie zajmując się mechanizmami pobierania pokarmu i funkcją trawienną organizmu. Na dobrą sprawę dotąd nie wiadomo, czy neurohormonalne mechanizmy pobierania pokarmu oraz podstawowe funkcje układu pokarmowego, takie jak motoryka, wydzielanie wody, elektrolitów i soków trawiennych, trawienie oraz wchłanianie, przebiegają podobnie na poszczególnych etapach życia postnatalnego u osobników z IUGR i bez IUGR.
Celem tej pracy było omówienie dostępnych informacji piśmiennictwa na temat zaburzeń związanych z IUGR, ze szczególnym uwzględnieniem nielicznych danych dotyczących rozwoju funkcji trawiennych.

Mała masa urodzeniowa – problem nadal aktualny
Według Światowej Organizacji Zdrowia (World Health Organization – WHO) małą masę urodzeniową (low birth weight – LBW, small-for-gestational-age – SGA) definiuje się jako masę noworodka poniżej 10. per-centyla masy ciała odpowiedniej dla danego wieku ciążowego, z uwzględnieniem płci płodu i ciąży bliźniaczej [1]. Problem noworodków z SGA jest znany od dawna i nie traci na aktualności, ponieważ – zarówno w rozwiniętych, jak i rozwijających się krajach – niezmiennie obserwuje się stosunkowo duży odsetek narodzin dzieci o małej masie urodzeniowej. Według danych WHO z 2001 r. w krajach rozwijających się noworodki z SGA stanowią ok. 11% wszystkich porodów. Aż 75% przypadków SGA przypada na kraje Azji, 20% na Afrykę (te dane tylko pozornie wyglądają korzystnie dla Afryki ze względu na brak precyzyjnej rejestracji narodzin w większości krajów afrykańskich) oraz ok. 5% na Amerykę Łacińską [2]. W krajach rozwiniętych odsetek noworodków z SGA wynosi 8–9%, natomiast w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej (USA) odsetek ten sięga 10% – dane z 1998 r. [3]. Według raportu Ministerstwa Zdrowia z 2006 r. w Polsce co roku rodzi się 6% dzieci z masą ciała poniżej 2500 g, najmniej w województwie podlaskim (4,9%), a najwięcej w województwie zachodniopomorskim (6,8%). Mała masa urodzeniowa – jako zjawisko samo w sobie – nie jest szkodliwa dla noworodka. Problemem są towarzyszące temu zjawisku wszelkiego rodzaju zaburzenia rozwojowe i ich konsekwencje na przyszłość, o czym poniżej.

Mała masa urodzeniowa a wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrostu Mała masa urodzeniowa jest jednym z objawów zespołu IUGR. Według definicji WHO IUGR powstaje w wyniku ograniczenia wykorzystania przez płód możliwości wzrostowych w czasie ciąży, spowodowanego czynnikami zależnymi od matki [3]. Noworodki z IUGR można podzielić na dwa typy – symetryczny i niesymetryczny. Typ symetryczny (ok. 25% noworodków z IUGR) wiąże się z bardzo wczesnym ograniczeniem odżywienia płodu, charakteryzuje się jednakowym, symetrycznym zmniejszeniem głowy i tułowia oraz wysoką śmiertelnością okołourodzeniową, gdyż organizmowi jest niezwykle trudno skompensować braki wynikłe z ograniczeń w rozwoju płodowym. Typ niesymetryczny (ok. 75% noworodków z IUGR) powstaje nieco później i charakteryzuje się normalnymi rozmiarami głowy dziecka, ale zmienionymi proporcjami reszty ciała (zmniejszonym obwodem brzucha i zwiększoną długością noworodka). Śmiertelność noworodków z IUGR typu asymetrycznego jest dużo mniejsza w porównaniu ze śmiertelnością noworodków z IUGR typu symetrycznego [2, 3]. Należy zaznaczyć, że w przebiegu prawidłowej ciąży u człowieka, w której pod względem tempa wzrostu płodu wyróżnia się cztery okresy (ryc. 1.), dramatyczne ograniczenie tempa wzrostu płodu obserwowane między III a IV okresem ciąży jest zjawiskiem fizjologicznym i nie ma nic wspólnego z powstawaniem zespołu IUGR [4].
Barker i wsp. zauważyli, że powstanie IUGR u noworodków może być skorelowane ze źle zbilansowaną pod względem kaloryczności oraz energii metabolicznej dietą ciężarnej matki [5]. Zjawisko wpływu odżywiania matki na wzrost i rozwój płodu, a później dziecka określa się w piśmiennictwie terminem piętna pokarmowego (nutritional imprinting). W tym miejscu należy zastrzec, że w niniejszym artykule będzie mowa jedynie o IUGR wywołanych niezbilansowanym żywieniem, co stanowi ok. 62% wszystkich przypadków noworodków z IUGR [5], z wyłączeniem innych przyczyn powstawania tego zjawiska (bakteryjnych, wirusowych, toksykologicznych i in.). Skala zjawiska jest duża. W Polsce wg szacunków noworodki ze zdiagnozowanym IUGR stanowią 5–8% wszystkich urodzeń. W badaniach przeprowadzonych na szczurach, w których ciężarnym matkom podawano dietę niskobiałkową, noworodki rodziły się z SGA, którą kompensowały po urodzeniu (catch-up-growth – CAG), szybko dorównując masą ciała potomstwu matek żywionych dietą prawidłowo zbilansowaną [5, 6]. Tym samym zademonstrowano kolejną charakterystyczną cechę noworodków z IUGR, którym ograniczono wzrost w III okresie ciąży. Co istotne, kompensacja, rozpatrując skład tuszy badanych szczurów, dotyczyła w większym stopniu przyrostu tkanki tłuszczowej niż mięśniowej, co w konsekwencji prowadziło do nadmiernego otłuszczenia zwierząt.
Mechanizmy powstawania IUGR są słabo poznane. Badania u ludzi są z oczywistych względów ograniczone i zastępowane badaniami modelowymi na zwierzętach. Dotychczas zaproponowano kilka modeli zwierzęcych do badania mechanizmów w okresie płodowym i postnatalnym, u których dochodzi do zwiększonej predyspozycji do rozwoju wcześniej wymienionych chorób chronicznych w wieku dorosłym [7]. Do badań in vivo i in vitro używano szczurów, myszy, świnek morskich, owiec i małp [8, 9]. Z dostępnego piśmiennictwa wynika, że najwięcej badań wykonano na szczurach i myszach. Problem w tym, że u obu tych gatunków rozwój przewodu pokarmowego u płodów (szczególnie rozwój błony śluzowej jelita) przebiega odmiennie niż u człowieka, wobec czego uzyskane wyniki trudno jest bezpośrednio przenosić na człowieka. Także u pozostałych gatunków stopień funkcjonalnej dojrzałości błony śluzowej jelita w chwili urodzenia jest nieco inny niż obserwowany u ludzi. Różnice odzwierciedlają odrębności w budowie łożyska, różnice czasowe w przebiegu poszczególnych procesów rozwojowych i różny czas trwania ciąży. U gniazdowników (np. myszy, szczury) ciąża trwa relatywnie krócej, a wszystkie czynności życiowe potomstwa są niezwykle zależne od matki, co może zaciemniać dynamikę rozwoju noworodka aż do odsadzenia. U tych gatunków dieta zwierząt dorosłych jest słabo tolerowana stosunkowo długo – aż do odsadzenia, a dynamika rozwoju przewodu pokarmowego niezwykle szybka. Odmiennie, u zagniazdowników (świń, owiec i naczelnych) tempo rozwoju przewodu pokarmowego u płodów jest wolniejsze i rozwój rozkłada się na okres prenatalny i postnatalny w sposób zbliżony do tego, jaki obserwuje się u człowieka. Świnie użyte jako zwierzęta modelowe dostarczają wielu reprezentatywnych danych zarówno z okresu prenatalnego, jak i postnatalnego, szczególnie w odniesieniu do morfologii i funkcji jelita [10, 11]. Z tego powodu, biorąc pod uwagę trudności związane z prowadzeniem badań na naczelnych oraz specyfikę trawienia u przeżuwaczy, świnia staje się modelem z wyboru. Jedynym poważnym ograniczeniem może być duża masa zwierząt, chociaż istnieją rasy świń osiągające w wieku dorosłym masę nieprzekraczającą masy dorosłego człowieka.
W 1997 r. Glazier i wsp. [12] zaproponowali mechanizm regulacji neurohormonalnej tłumaczący zmiany zachodzące w organizmie noworodka w czasie, kiedy matka ciężarna pobiera niezbilansowaną dietę. W powyższej publikacji autorzy przedstawili chronologiczny szlak przemian, które zachodzą w organizmie matki, płodu oraz później dziecka pod wpływem małej zawartości białka w diecie matki. Zmniejszona zawartość białka w diecie powoduje zmniejszenie stężenia leptyny, insuliny oraz insulinopodobnego czynnika wzrostu 1 (insulin-like growth factor-1 – IGF-1) w organizmie matki. W konsekwencji prowadzi to do zmniejszenia aktywności systemu transportującego aminokwasy w łożysku, tzw. systemu A. Za prawidłowe funkcjonowanie tego systemu odpowiadają 3 białka składowe (SNAT 1, SNAT 2, SNAT 3 – produkty genu slc38), których ekspresja jest w tej sytuacji znacząco zahamowana. Konsekwencją upośledzonego działania systemu A w łożysku jest zredukowanie, a w wyjątkowej sytuacji zahamowanie, transportu aminokwasów do płodu. W wyniku długotrwałego narażenia na upośledzenie procesu transportu aminokwasów następuje wykształcenie insulinooporności prowadzącej do rozwinięcia cukrzycy typu 2 (insulinoniezależnej) oraz po urodzeniu do szybkiej kompensacji wzrostu (CAG) związanej z nadmiernym gromadzeniem tkanki tłuszczowej. Inna teoria przedstawiona przez Barkera w 1992 r. [13] mówi o tym, że zmniejszony transport aminokwasów przez łożysko do płodu powoduje niedożywienie tkanek płodu, spowolnienie podziałów komórkowych, a w konsekwencji upośledzenie rozwoju niektórych narządów płodu, szczególnie trzustki, wątroby i nerek. Skutkiem odległym w czasie zaburzeń rozwoju wg Barkera może być zwiększona podatność na występowanie cukrzycy typu 2 oraz nadciśnienie zależne od aktywności filtracyjnej nerek.

Wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrostu – bomba z opóźnionym zapłonem
Wyniki zarówno badań epidemiologicznych u ludzi, jak i badań modelowych na zwierzętach prowadzonych w ściśle kontrolowanych warunkach wykazały, że zwiększająca się zachorowalność na choroby o podłożu żywieniowym (tzw. choroby cywilizacyjne) w dorosłym życiu może ściśle wiązać się ze zjawiskiem IUGR. Uzyskano wiele danych wskazujących na to, że u dzieci ze zdiagnozowanym IUGR cukrzyca typu 1 [14], otyłość lub tendencja do otyłości [8], nowotwory, tj. nerwiak płodowy [15], zaburzenia w układzie oddechowym oraz żółtaczka dziecięca [4] występują istotnie częściej niż u dzieci, u których nie stwierdzono IUGR w okresie płodowym. Zauważono również, że IUGR może mieć konsekwencje w późniejszym (dorosłym) życiu człowieka. U osobników ze zdiagnozowanym IUGR istotnie zwiększa się (ok. 3-krotnie) ryzyko wystąpienia chorób, takich jak cukrzyca typu 2, otyłość, nadciśnienie, choroby naczyniowo-sercowe, wieńcowe [16], oraz nowotworów, takich jak białaczka limfoblastyczna, guz Wilmsa [17] i rak jajnika [18]. Pełen obraz zaburzeń określa się terminem syndromu (zespołu) metabolicznego albo syndromu X. Ujednolicone kryteria, a zarazem definicję zespołu metabolicznego, przedstawiło po raz pierwszy WHO w 1998 r. (ryc. 2.). Według tych ustaleń osoba, u której diagnozuje się syndrom X, powinna mieć 3 z 5 wymienionych poniżej objawów: podniesione ciśnienie krwi, otyłość lub tendencja do otyłości, zwiększone stężenie triglicerydów we krwi, cukru we krwi oraz zmniejszone stężenie frakcji HDL cholesterolu w osoczu [19, 20]. Kryteria te jednak okazały się niekompletne. Z czasem dokonano ich modyfikacji, aby można było trafniej diagnozować zespół metaboliczny u różnych grup etnicznych i u ludzi z cukrzycą typu 2. W tym celu w 2005 r. Międzynarodowa Federacja Cukrzycy (International Diabetes Federation – IDF) wprowadziła zmiany do istniejących kryteriów (ryc. 2.), polegające na zróżnicowaniu klasyfikacji otyłości w określonych grupach etnicznych oraz na dodaniu nowego kryterium – stężenia glukozy w osoczu [21]. Zmodyfikowana definicja pomaga skuteczniej diagnozować zespół metaboliczny, co jest istotne dla dalszego leczenia.


Rozwój układu pokarmowego u noworodków z wewnątrzmacicznym ograniczeniem wzrostu
Rozwój układu pokarmowego rozumie się jako wypadkową wzrostu komórek oraz ich dojrzewania do pełnionych funkcji. Można go podzielić na 3 etapy: I – prenatalny do chwili urodzin i pobrania pierwszej porcji siary, II – karmienia mlekiem matki do odsadzenia, i III – po odsadzeniu, kiedy organizm zaczyna przestawiać się na pokarm stały. Proces ten dotyczy wszystkich struktur układu pokarmowego. Omówiony poniżej rozwój nabłonka błony śluzowej jelita charakteryzuje się największą dynamiką. W pierwszym etapie ważną rolę w rozwoju nabłonka jelitowego odgrywa płyn owodniowy, zawierający w składzie wiele biologicznie aktywnych czynników o charakterze troficznym [22]. Dzięki obecności w enterocytach płodowych systemu ACS (apical canalicular system) [23] oraz nie do końca wykształconym połączeniom między enterocytami możliwy jest transfer substancji o dużej masie cząsteczkowej ze światła jelita przez nabłonek do krwi płodu. System ACS to zestaw cystern i kanalików zlokalizowanych tuż pod błoną wierzchołkową enterocytu, umożliwiający nieselektywne wchłanianie wysoko-cząsteczkowych składników płynu owodniowego, a następnie siary, ze światła jelita. Wypełnione pęcherzyki oddalają się od błony komórkowej i łączą się ze sobą, tworząc dużych rozmiarów wakuole zajmujące nierzadko połowę objętości komórki. Zawartość wakuoli jest następnie transportowana do błony podstawno-bocznej komórki i przekazywana do krwi bez naru- szenia aktywności biologicznej transportowanych składników, co ma istotne znaczenie w przypadku wchłaniania np. immunoglobulin i hormonów siary. Enterocyty płodowe zanikają (ulegają apoptozie) i są zastępowane przez komórki pozbawione ACS (tzw. enterocyty dorosłe), co prowadzi do uszczelniania bariery jelitowej w drugim etapie rozwoju przewodu pokarmowego. Proces wymiany enterocytów płodowych na dorosłe w dwunastnicy i początkowym odcinku jelita czczego nasila się w 2.–3. dniu po urodzeniu. W dalszych odcinkach jelita następuje to nieco później, w jelicie biodrowym u prosiąt zwakuolizowane enterocyty obserwowano do 3.–4. tyg. po urodzeniu [24]. Wielkość wakuoli, odsetek zwakuolizowanych enterocytów płodowych oraz czas ich zanikania w poszczególnych segmentach jelita cienkiego mogą być użyte jako wskaź- nik oceny tempa rozwoju przewodu pokarmowego u nowo narodzonych ssaków. W dostępnym piśmiennictwie nie znaleziono żadnych danych charakteryzujących tempo rozwoju przewodu pokarmowego u noworodków z IUGR. Można jednak przypuszczać, że ulega ono spowolnieniu w stosunku do noworodków bez IUGR. Wskazują na to wstępne wyniki badań prowadzonych przez autorów tej publikacji [25, 26]. W osoczu u nowo narodzonych prosiąt z IUGR obserwowano mniejsze niż u prosiąt kontrolnych stężenia peptydu glukagonopodobnego 2 (GLP-2) – istotnego stymulatora dojrzewania przewodu pokarmowego (Mickiewicz, Guilloteau, Metges, Zabielski – dane niepublikowane). U prosiąt bez IUGR w pierwszych 24 godz. po urodzeniu następuje zwiększenie masy jelita cienkiego o 70%, jego długości o 24%, wzrost głębokości krypt jelitowych o 24% i wydłużenie kosmków o 33% [27]. Oszacowana na podstawie zawartości DNA i białka populacja komórek błony śluzowej jelita zwiększa się o 50% w 1., a o 100% w 3. dniu życia [28]. Powierzchnia chłonna jelita cienkiego zwiększa się o 50% w 1. dniu życia i o 100% do 10. dnia życia u prosiąt naturalnie ssących matkę. Obecnie nie ma danych charakteryzujących tempo wzrostu jelita u osobników z IUGR w pierwszych dniach po urodzeniu. Z badań własnych dysponuje się jedynie wstępnymi wynikami uzyskanymi u prosiąt z IUGR zabitych w 2 punktach czasowych – zaraz po urodzeniu (bez pobrania siary) i w 28. dniu życia. Noworodki z IUGR charakteryzowały się mniejszą masą (bezwzględną i względną) jelita cienkiego i mniejszą jego długością w porównaniu z noworodkami z grupy kontrolnej, co wraz z istotnym skróceniem kosmków jelitowych powoduje zmniejszenie powierzchni chłonnej jelita. Wyniki badań aktywności enzymów rąbka szczoteczkowego w homogenatach błony śluzowej jelita prosiąt z IUGR wykazały istotne zmniejszenie aktywności aminopeptydaz, laktazy i maltazy na 1 γ tkanki w stosunku do grupy kontrolnej. Niezbędne jest także dokładne prześledzenie tempa przebudowy nabłonka w pierwszych kilku–kilkunastu dniach po urodzeniu. Pomogą w tym badania immunohistochemiczne aktywności mitotycznej oraz apoptozy komórkowej. Dotychczas uzyskane wyniki badań morfologicznych i biochemicznych wykazują, że w dniu urodzin osobniki z IUGR mają słabiej przygotowany aparat trawienny w porównaniu z noworodkami z grupy kontrolnej. Część parametrów normalizuje się w 28. dniu życia prosiąt. W tym kontekście trudno wytłumaczyć zjawisko kompensacji wzrostu obserwowane w kilku pierwszych tygodniach życia u osobników z IUGR. Jednym z rozwiązań tej zagadki może być obserwowana w homogenatach trzustki aktywność lipazy, która jest wyższa u osobników z IUGR w porównaniu z grupą kontrolną [26]. W trzecim etapie rozwoju przewodu pokarmowego, kiedy organizm jest odsadzany od matki, zachodzi wiele dalszych zmian w budowie błony śluzowej jelita cienkiego. Zwiększa się pofałdowanie błony śluzowej, kosmki ulegają skróceniu, zmniejsza się ich liczba na jednostkę powierzchni oraz wzrasta głębokość krypt jelitowych [29]. Procesy apoptotyczne związane z wymianą enterocytów, wcześniej obserwowane na całej powierzchni kosmków, po odsadzeniu ograniczają się do tzw. strefy złuszczania w szczytowej części kosmków [24, 30]. W powstaniu tych zmian i ich zakresie ogromną rolę odgrywa stres związany ze zmianą pokarmu na stały. Modyfikacjom ulega wiele funkcji jelita, np. jego aktywność motoryczna i aktywność enzymów rąbka szczoteczkowego. Wśród nich najbardziej charakterystyczne jest znaczące zmniejszenie aktywności laktazy [31]. Mała aktywność maltazy u noworodków, co wskazuje na ograniczoną możliwość alternatywnego przetwarzania węglowodanów, później istotnie się zwięk-sza. Aktywności aminopeptydazy oraz dipeptydazy IV są największe tuż po urodzeniu i zmniejszają się z wiekiem osesków; najmniejszą aktywność notuje się po odsadzeniu [32]. Nie ma dotąd danych o kinetyce aktywności tych enzymów u osobników z IUGR.
Rozwój funkcji części zewnątrzwydzielniczej trzustki zależy głównie od rodzaju pokarmu (mleko vs pokarm stały). W kontekście IUGR nie znaleziono publikacji na temat funkcji zewnątrzwydzielniczej trzustki, są natomiast dostępne informacje o funkcji wysp trzustkowych. Głównymi czynnikami mającymi wpływ na stymulację rozwoju komórek  trzustki są czynniki transkrypcyjne, takie jak Pdx1, Ptf1a oraz Hlxb9 [12]. U osobników z IUGR, noworodków karmionych mlekiem matki oraz zwierząt odsadzonych wykazano ponad 50-procentowe zmniejszenie mRNA wymienionych powyżej czynników, a co za tym idzie – znaczące zmniejszenie liczby komórek  trzustki [33]. Mogło to być spowodowane istotnym obniżeniem ekspresji insulinopodobnego czynnika 2 (IGF-2) w wyniku małej zawartości białka w diecie matki w czasie ciąży [22]. Ze wstępnych badań własnych wynika, że masa trzustki u noworodków – prosiąt z IUGR, których matki żywiono dietą niskobiałkową, jest mniejsza w stosunku do masy trzustki u prosiąt z grupy kontrolnej. W przypadku noworodków – prosiąt z IUGR, których matki otrzymywały dietę wysokobiałkową, powierzchnia pęcherzyków trzustkowych oraz liczba komórek je tworzących była natomiast większa w stosunku do grupy kontrolnej. Sytuacja zmieniała się po odsadzeniu prosiąt, kiedy to powierzchnia pęcherzyków trzustkowych się zmniejszała [Mickiewicz i wsp. dane niepublikowane].
W 1992 r. Barker i Hales zaproponowali hipotezę oszczędnego fenotypu (thrifty phenotype), mówiącą o tym, że spowodowana źle zbilansowaną dietą matki adaptacja płodu prowadzi do poprawienia bilansu energetycznego, co dzieje się kosztem zmian w budowie ciała płodu. W ramach tej adaptacji dochodzi do selektywnego ograniczenia podziałów komórkowych, co powoduje w konsekwencji zmniejszenie masy poszczególnych narządów (w tym przewodu pokarmowego) oraz wykształcenie insulinooporności. Konsekwencją takiego stanu rzeczy jest wg autorów hipotezy wykształcenie dziecięcej cukrzycy typy 2 oraz w późniejszym wieku zespołu metabolicznego. Według autorów niniejszej publikacji zmiany w tempie rozwoju przewodu pokarmowego (co wymaga jeszcze potwierdzenia w badaniach na zwierzętach) mogą prowadzić do modyfikacji całego kompleksu procesów trawiennych i poprzez zmianę zaopatrzenia organizmu w składniki pokarmowe może stać się istotną przyczyną powstawania zespołu metabolicznego.

Podsumowanie
W powstawaniu zjawiska IUGR duże znaczenie mają czynniki zależne od matki, a przede wszystkim ilość i skład pokarmu spożywanego podczas ciąży. Mała masa urodzeniowa związana z upośledzeniem wzrostu i dojrzewania płodu oraz szybka kompensacja wzrostu wywołana otłuszczeniem ciała prowadzą do zwiększonego ryzyka powstania chorób w wieku dziecięcym i zespołu metabolicznego w dorosłym życiu. Przyczyną niedorozwoju narządów u płodów z IUGR może być osłabienie podziałów komórkowych i niewykorzystanie potencjału programu rozwojowego płodu. Osobnik z IUGR jest od urodzenia konsekwentnie narażany na większe ryzyko rozwoju chorób cywilizacyjnych niż osobnik o normalnej masie urodzeniowej, co jest istotną przesłanką do stworzenia odpowiednich programów profilaktycznych. Kierowanie badań w stronę rozwoju przewodu pokarmowego u noworodków z IUGR jest zasadne, a zdobyta wiedza może skutkować zbudowaniem takich strategii żywieniowych, które pozwolą ograniczyć spodziewaną dużą zachorowalność na choroby cywilizacyjne.

Podziękowania
Michał Mickiewicz jest doktorantem SGGW w Warszawie i L’Institut National d’Enseignement Supérieur et de Recherche Agronomique et Agroalimentaire de Rennes we Francji w ramach programu współopieki nad doktorantem. Michał Mickiewicz i Piotr Pietrzak są beneficjentami projektu „Mazowieckie Stypendium Doktoranckie” realizowanego w ramach Działania 2.6 „Regionalne strategie innowacyjne i transfer wiedzy”, II Priorytetu ZPORR współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Budżetu Państwa w ramach ZPORR.

Piśmiennictwo
1. Interventions for physical growth and psychological development, Department of Child and Adolescent Health and Development, 1999 WHO.  
2. We the Children: end-decade review of the follow-up to the World Summit for Children, Report of the Secretary-General, 2001 WHO.  
3. Vandenbosche RC, Kirchner JT. Intrauterine growth retardation. Am Fam Physician 1998; 58: 1384-92.  
4. Neumann CH, Carroll BA. Fetal biometry and intrauterine growth retardation. Current concepts. West J Med 1984; 140: 414-20.  
5. Barker DJ, Osmond C. Infant mortality, childhood nutrition, and ischaemic heart disease in England and Wales. Lancet 1986; 1: 1077-81.  
6. Barker DJ, Hales CN, Fall CH, et al. Type 2 (non-insulin-dependent) diabetes mellitus hypertension and hyperlipidaemia (syndrome X): relation to reduced fetal growth. Diabetologia 1993; 36: 62-7.  
7. Barker DJ, Clark PM. Fetal undernutrition and disease in later life. Rev Reprod 1997; 2: 105-12.  
8. Bertram CE, Hanson MA. Animal models and programming of the metabolic syndrome. Br Med Bull 2001; 60: 103-21.
 9. Armitage JA, Khan IY, Taylor PD, et al. Developmental programming of the metabolic syndrome by maternal nutritional imbalance: how strong is the evidence from experimental models in mammals? J Physiol 2004; 561: 355-77.
10. Pacha J. Development of intestinal transport function in mammals. Physiol Rev 2000; 80: 1633-67.
11. Sangild PT, Tappenden KA, Malo C, et al. Glucagon-like peptide 2 stimulates intestinal nutrient absorption in parenterally fed newborn pigs. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2006; 43: 160-7.
12. Glazier JD, Cetin I, Perugino G, et al. Association between the activity of the system A amino acid transporter in the microvillous plasma membrane of the human placenta and severity of fetal compromise in intrauterine growth restriction. Pediatr Res 1997; 42: 514-9.
13. Hales CN, Barker DJ. Type-2 (non-insulin-dependent) diabetes mellitus: the thrifty phenotype hypothesis. Diabetologia 1992; 35: 595-601.
14. Dahlquist GG, Patterson C, Soltesz G. Perinatal risk factors for childhood type-1 diabetes in Europe. Diab Care 1999; 22: 1698-702.
15. Eriksson J, Forsen T, Tuomilehto J, et al. Size at birth, child- hood growth, and obesity in adult life. Int J Obes Relat Metab Disord 2001; 25: 735-40.
16. Jackson JA, Wailoo MP, Thompson JR, Petersen SA. Early physiological development of infants with intrauterine growth retardation. Arch Dis Child Fetal Neonat Ed 2004; 89: F46-50.
17. Samaras TT, Erick H, Storms LH. Birthweight, rapid growth, cancer, and longevity: a review. J Nat Med Assoc 2003; 95: 1170-83.
18. Barker DJ, Winter PD, Osmond C, et al. Weight gain in infancy and cancer of the ovary. Lancet 1995; 345: 1087-8.
19. Armitage JA, Khan IY, Taylor PD, et al. Developmental programing of the syndrome by maternal nutritional imbalance: how strong is the evidence from experimental models in mammals? J Physiol 2004; 561: 355-77.
20. Alberti K, Zimmet PZ. Definition, diagnosis and classification of diabetes mellitus and its complications. Part 1: diagnosis and classification of diabetes mellitus, provisional report of a WHO consultation. Diabet Med 1998; 15: 539-53.
21. Alberti KG, Zimmet PJ, Shaw J; IDF Epidemiology Task Force Consensus Group. The metabolic syndrome – a new worldwide definition. Lancet 2005; 366: 1059-62.
22. Sangild PT, Fowden AL, Trahair JF. How does the foetal gastrointestinal tract develop in preparation for enteral nutrition after birth? Livest Prod Sci 2000; 66: 141-50.
23. Baitner K. Transmission of antibodies from mother to young: evolutionary strategies in a proteolytic environment. Vet Immunol Immunopathol 2007; 117: 153-61.
24. Skrzypek K, Valverde Piedra JL, Skrzypek H, et al. Intestinal villi structure during the development of pig and wild boar crossbreed neonates. Livest Sci 2007; 109: 38-41.
25. Pietrzak P, Kotunia A, Mickiewicz M, et al. Short- and long-term effects of low or high protein intake during sow gestation on gastrointestinal tract development of the offspring. Preliminary results. J Physiol Pharmacol 2008; 59 suppl 3: 42.
26. Kotunia A, Pietrzak P, Mickiewicz M, et al. Short- and long-term effects of low or high protein intake during sow gestation on pancreatic enzyme activities of the offspring. Preliminary results. J Physiol Pharmacol 2008; 59 suppl 3: 31.
27. Xu RJ. Development of the newborn GI tract and its relation to colostrum/milk intake: a review. Reprod Fertil Dev 1996; 8: 35-48.
28. Xu RJ, Mellor DJ, Tungthanathanich P, et al. Growth and morphological changes in the small and the large intestine in piglets during the first three days after birth. J Dev Physiol 1992; 18: 161-72.
29. Skrzypek T, Valverde Piedra JL, Skrzypek H, et al. Light and scanning electron microscopy evaluation of the postnatal small intestinal mucosa development in pigs. J Physiol Pharmacol 2005; 56 suppl 3: 71-87.
30. Godlewski MM, Słupecka M, Woliński J, et al. Into the unknown – the death pathways in the neonatal gut epithelium. J Physiol Pharmacol 2005; 56 suppl 3: 7-24.
31. Kelly D, King TP, McFadyen M, Travis AJ. Travis effect of lactation on the decline of brush border lactase activity in neonatal pigs. Gut 1991; 32: 386-92.
32. Blättler U, Hammon HM, Morel C, et al. Feeding colostrum, its composition and feeding duration variably modify proliferation and morphology of the intestine and digestive enzyme activities of neonatal calves. J Nutr 2001; 131: 1256-63.
33. Stoffers DA, Desai BM, DeLeon DD, Simmons RA. Neonatal exendin-4 prevents the development of diabetes in the intrauterine growth retarded rat. Diabetes 2003; 52: 734-74.
Copyright: © 2010 Termedia Sp. z o. o. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/), allowing third parties to copy and redistribute the material in any medium or format and to remix, transform, and build upon the material, provided the original work is properly cited and states its license.
Quick links
© 2024 Termedia Sp. z o.o.
Developed by Bentus.