Znaczenie lasów dla zdrowia psychicznego – nowe trendy w teorii i praktyce. Sprawozdanie z konferencji 6th International Congress ISFT Forest and its potential for health, Druskienniki, Litwa, 18–20 września 2024 r.

Lasy to największe naturalne sanatorium świata. Takie twierdzenie, choć jeszcze dekadę temu mogło wydawać się kontrowersyjne, dziś staje się coraz bardziej akceptowane przez naukowców, lekarzy oraz praktyków. Dzięki coraz liczniejszym badaniom opartym na dowodach (evidence-based results) lasy stają się integralną częścią medycyny prewencyjnej i terapeutycznej, a nawet pojawiają się w zaleceniach ubezpieczeniowych. Na 6. Międzynarodowym Kongresie ISFT w Druskiennikach zaprezentowano wyniki badań, które udowadniają, jak wielki wpływ mają lasy na zdrowie psychiczne.
Bogactwo i różnorodność zaprezentowanych treści były doprawy niezwykłe, a całościowo można by je podsumować, przedstawiając bloki tematyczne, niekoniecznie tak zaprezentowane podczas samej konferencji. Przede wszystkim coraz mocniej dostrzega się, podkreślane zwłaszcza w wystąpieniach plenarnych, wymienione poniżej zagadnienia. Jednym z nich jest (1) rozwój turystyki terapeutycznej związanej z lasami, przy czym istotnym problemem jest integracja wartości społeczno-kulturowych lasów z rozwijającym się sektorem turystyki zdrowotnej, zwłaszcza w krajach, gdzie instytucjonalne wsparcie i certyfikacja mogą wpłynąć na rozwój klimatycznych ośrodków wypoczynkowych oraz kształcenie specjalistów zajmujących się terapiami leśnymi. Niezbędna staje się (2) standaryzacja i profesjonalizacja terapii leśnych, dlatego zapewne coraz więcej badań skupia się na ustaleniu standardów prowadzenia kąpieli leśnych i terapii leśnych, a także na zwiększaniu liczby profesjonalistów i placówek oferujących tego typu usługi. Ważnym zagadnieniem badawczym jest identyfikacja kluczowych elementów terapeutycznych podczas kontaktu z naturą. W krajach zamożnych, z wysokim poziomem finansowania medycyny, kluczowe staje się (3) dostosowanie terapii leśnych do zdrowia publicznego. Coraz większe znaczenie zyskują badania nad wpływem lasów na zdrowie mieszkańców terenów miejskich i podmiejskich, zwłaszcza w ramach profilaktyki zdrowotnej. W tym kontekście istotne jest zrozumienie, jak odpowiednia ekspozycja na przyrodę może się przyczyniać do zmniejszenia kosztów opieki zdrowotnej i poprawy jakości życia. Przykład Korei Południowej pokazuje, jak transformacja polityki leśnej z produkcji drewna na zaspokajanie potrzeb zdrowotnych społeczeństwa może wpływać na poprawę jakości życia obywateli i zwiększenie zainteresowania terapiami opartymi na naturze. Z tego powodu tak istotny jest (4) kontekst historyczno-kulturowy i prawny wykorzystania lasów do celów terapeutycznych. Z kolei badania wykonywane głównie w Niemczech wskazują na potrzebę głębszego zrozumienia, jak różne struktury krajobrazowe (zielone przestrzenie, martwe drewno) wpływają na zdrowie człowieka. Istnieje potrzeba większej liczby dowodów wskazujących na korzyści zdrowotne płynące z (5) kontaktu z różnorodnymi formami przyrody. Nowym obszarem badań są terapie leśne jako (6) wsparcie programów rehabilitacyjnych dla osób uzależnionych. Istotne jest badanie, w jaki sposób kąpiele leśne mogą wspomagać programy oparte na duchowości, takie jak 12 kroków w programie Anonimowych Alkoholików.
Dodatkowo chcielibyśmy wyróżnić dwa bloki tematyczne, które zaskakiwały zarówno rozmachem teoretycznym, jak i wieloma dyskusjami praktycznymi. Pierwszy z nich można nazwać znaczeniem ką­pieli leśnych dla biznesu. Chodzi o rolę, jaką mogą one odgrywać w transformacji firm poprzez pogłębianie więzi między pracownikami a naturą. Badania bowiem pokazują, że regularne przebywanie w lesie nie tylko redukuje stres, lecz także poprawia kreatywność i wspiera innowacyjne myślenie. Uczestnicy – zarówno liderzy, jak i pracownicy – po kąpielach leśnych wykazywali większe zaangażowanie w ochronę środowiska oraz podejmowanie działań proekologicznych. Aby jednak biznes był zainteresowany rzeczywistą partycypacją w terapiach leśnych i ich finansowaniu, warto wskazywać korzyści dla firm obejmujące m.in. wzrost produktywności i kreatywności, bardziej zrównoważony rozwój, wspieranie zdrowia psychicznego czy budowanie zespołów. W świecie korporacyjnym, w którym często brakuje czasu na refleksję, terapie leśne oferują chwilę wytchnienia i powrót do równowagi. Nie zaskakuje więc, że firmy coraz częściej korzystają z usług terapeutycznych polegających na kąpielach leśnych, organizując regularne wyjazdy dla zespołów, co przyczynia się do poprawy atmosfery i zmniejszenia rotacji pracowników. Drugi z dodatkowych bloków tematycznych dotyczył wartości duchowych. Poruszono nawet temat sakralności lasów i ich roli w kulturach przedindustrialnych. Szczególnie w krajach bałtyckich i Europie Środkowo-Wschodniej lasy od wieków miały znaczenie duchowe, a tradycja oddawania im szacunku przetrwała do dziś. Podczas dyskusji kuluarowych wielu uczestników konferencji podkreślało, że duchowe doświadczenia związane z naturą są kluczowe dla budowania postaw proekologicznych. Zrozumienie wartości duchowych, które oferuje las, może prowadzić do silniejszego zaangażowania w ochronę środowiska. Wartości te motywują ludzi do działania na rzecz ochrony lasów nie tylko jako zasobów ekonomicznych, ale przede wszystkim jako przestrzeni o głębokim znaczeniu dla ludzkości. Współcześnie odwoływanie się do tej tradycji może być skutecznym sposobem na zwiększenie społecznej świadomości na temat konieczności ochrony lasów, co widać także w kontekście nowoczesnych terapii leśnych. Włączenie wartości duchowych w ochronę lasów może prowadzić do stworzenia bardziej holistycznych i trwałych form ochrony przyrody [1].
Bardzo pozytywnie zaskoczyło nas żywe zainteresowanie zgromadzonych osób naszą wspólną prezentacją zatytułowaną Od teorii do praktyki w ornitologii terapeutycznej: integracja ptaków, psychiki i zdrowia, która dotyczyła rosnącej roli opartej na uważności obserwacji ptaków w terapiach wspierających zdrowie psychiczne. Zanurzenie się i zaangażowanie w świat ptaków może nie tylko pozytywnie wpływać na samopoczucie psychiczne (dobrostan psychiczny), lecz także stymulować funkcje poznawcze, a praktykowane w grupie tworzy więzi społeczne. W kontekście pandemii COVID-19 ornitologia terapeutyczna zyskała na znaczeniu jako sposób na radzenie sobie z izolacją i stresem. Terapie oparte na ornitologii terapeutycznej mogą służyć poprawie samopoczucia psychicznego bez angażowania kosztownych środków ochrony zdrowia, a przez to mają potencjalnie szeroki wpływ na zdrowie społeczne. Ponadto stanowią działanie komplementarne względem tradycyjnych terapii leśnych [2].

Druskienniki – historia i współczesność

Na zakończenie warto wspomnieć o samych Druskiennikach – pięknym, historycznym uzdrowisku, które w okresie międzywojennym było znane z innowacyjnych metod leczenia przyrodą. To tutaj polska lekarka Eugenia Lewicka prowadziła park klimatyczny, w którym stosowano metody leczenia słońcem, powietrzem i ruchem [3]. Dziś Druskienniki kontynuują tradycję leczenia opartego na bliskości z naturą.
W trakcie konferencji odbyły się także warsztaty, które były doskonałą okazją do wdrożenia teorii w praktykę. Zaskakująca była liczba uczestników – naukowców, lekarzy, psychologów i leśników, zarówno teoretyków, jak i praktyków. Atmosfera była przyjazna, a pogoda sprzyjała dyskusjom i wspólnym spacerom po okolicznych lasach. Spotkanie w Druskiennikach dobitnie pokazało, jak dynamicznie rozwija się dziedzina terapii leśnych. Uczestnicy mieli okazję nie tylko poszerzyć swoją wiedzę teoretyczną, lecz także wziąć udział w warsztatach, które wzbogaciły ich umiejętności. Z każdym rokiem rośnie liczba badań i projektów wdrażających terapie przyrodnicze, co pokazuje, jak istotną rolę odgrywają lasy w zdrowiu publicznym.

Piśmiennictwo