eISSN: 2081-2833
ISSN: 2081-0016
Medycyna Paliatywna/Palliative Medicine
Current issue Archive Manuscripts accepted About the journal Editorial board Abstracting and indexing Subscription Contact Instructions for authors Publication charge Ethical standards and procedures
Editorial System
Submit your Manuscript
Share:
Share:
Review paper

Znaczenie witaminy D w nowotworach złośliwych piersi i gruczołu krokowego

Edyta Julia Twardowska
1
,
Kaja Balcerowska
1
,
Adrianna Zabłotnia
1
,
Paulina Piechowicz
1
,
Tomasz Dzierżanowski
1, 2

  1. Klinika Medycyny Paliatywnej, Warszawski Uniwersytet Medyczny, Warszawa, Polska
  2. Caritas Diecezji Warszawsko-Praskiej, Warszawa, Polska
Medycyna Paliatywna 2024; 16(4):
Online publish date: 2024/10/07
Article file
- Znaczenie witaminy D.pdf  [0.16 MB]
Get citation
 
PlumX metrics:
 

WSTĘP

Nowotwory złośliwe stanowią drugą najczęstszą przyczynę zgonów w populacji polskiej. Nowotwór był przyczyną zgonu 17,2% Polek oraz 18,8% Polaków zmarłych w 2021 r. [1]. Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów rak piersi jest nowotworem złośliwym o największej zachorowalności wśród Polek, a rak gruczołu krokowego najczęstszym wśród Polaków. Wśród kobiet rak piersi stanowi drugą najczęstszą przyczynę zgonów spowodowanych nowotworem złośliwym po raku płuc. Rak gruczołu krokowego jest trzecim najczęstszym nowotworem złośliwym prowadzącym do zgonu wśród mężczyzn po raku płuca i raku jelita grubego. Porównując dane z ostatnich 10 lat, można zauważyć tendencję wzrostową liczby zachorowań oraz zgonów w obu nowotworach. W 2021 r. zmniejszyła się liczba zgonów z powodu raka piersi w stosunku do poprzednich 5 lat [1]. Stale zwiększająca się liczba zachorowań i wydłużenie czasu od zachorowania do wyzdrowienia bądź zgonu wskazują na kierunek zmiany podejścia do nowotworów jako chorób przewlekłych. W związku z tym zasadnym jest poszukiwanie nowych ścieżek terapeutycznych zarówno ukierunkowanych na wyleczenie, jak i łagodzenie objawów choroby. Substancją o potencjalnym działaniu przeciwnowotworowym jest witamina D. Istnieją badania wskazujące na jej skuteczność w prewencji [2–4], zapobieganiu progresji [5] oraz zwiększeniu przeżywalności u pacjentów nowotworowych [2]. Witamina D znajduje również zastosowanie w łagodzeniu objawów choroby nowotworowej, w tym bólu związanego z przerzutami [6–8]. Ponadto skutecznie zwalcza działania niepożądane zastosowanego leczenia przeciwnowotworowego [9–11]. Witamina D jest w rzeczywistości grupą związków aktywnych biologicznie. W osoczu występuje w dwóch postaciach, ergokalcyferol (witamina D2 ) oraz cholekalcyferol (witamina D3 ). W toku procesów chemicznych zachodzących w wątrobie i nerkach powyższe związki ulegają podwójnej hydroksylacji, stając się kolejno prohormonem, a następnie hormonem [12]. W związku z tym przedmiotem badań naukowych jest witamina D w wielu postaciach [10, 13, 14], również tych uzyskanych syntetycznie [15–17]. Witamina D charakteryzuje się niską toksycznością oraz zastosowana w chemioterapeutykach ma potencjał przeciwnowotworowy [8, 16, 18–21]. Celem artykułu jest przedstawienie wielokierunkowego zastosowania witaminy D u pacjentów z najczęstszymi nowotworami złośliwymi w Polsce na podstawie dostępnej literatury.

METODOLOGIA

W celu wyodrębnienia badań klinicznych oraz metaanaliz na temat zastosowania witaminy D u pacjentów z chorobą nowotworową autorzy dokonali przeglądu literatury z wykorzystaniem podstawowych baz danych (Elsevier, Science Direct, Springer – dostęp przez PubMed). Ograniczono wyszukiwanie do prac z lat 2001–2024. Zastosowano klucz kwerendy podany w tabeli 1. W wyniku wyszukiwania systematycznego uzyskano 611 publikacji. Na podstawie abstraktów wybrano i przeczytano 183 pełnotekstowe artykuły zawierające informacje dotyczące zastosowania witaminy D u pacjentów onkologicznych. Spośród nich wybrano 37 publikacji, na podstawie których napisano niniejszy artykuł. Ponadto uwzględniono 19 prac wyszukanych ręcznie.

NIEDOBÓR WITAMINY D JAKO CZYNNIK RYZYKA NOWOTWORÓW

Choć kluczową rolą witaminy D jest regulacja gospodarki wapniowo-fosforanowej, coraz więcej badań wskazuje na jej potencjalne działanie przeciwnowotworowe. Suplementacja witaminy D istotnie statystycznie zmniejsza stężenia angiogennych biomarkerów w surowicy pacjentek chorujących na raka piersi [22]. Na rycinie 1 przedstawiono działanie przeciwnowotworowe witaminy D w komórkach oraz tkankach. Na poziomie komórkowym kalcytriol reguluje etapy cyklu podziału komórkowego, ma działanie proapoptotyczne, pobudza komórki do różnicowania, zapewnia prawidłowe połączenia międzykomórkowe [23–25]. Na poziomie tkankowym działa przeciwzapalnie w zmienionej nowotworowo tkance, reguluje angiogenezę, zdolność inwazji i przerzutowania nowotworu [24, 25]. Witamina D oddziałuje na komórki poprzez receptor (ang. vitamin D receptor – VDR), który pełni funkcję czynnika transkrypcyjnego [23]. Receptor witaminy D wykazuje polimorfizm, który wiąże się z rozwojem chorób, w tym nowotworów [24, 26]. Wykazano, że VDR znajduje się na komórkach raka piersi oraz raka gruczołu krokowego [25]. Polimorfizmy, których wpływ na onkogenezę wykazały badania, to Fok1, Apa1, Bsm1, Bgl1, TaqI. Polimorfizmy Fok1, Bsm1, Apa1 mają wpływ na rozwój raka piersi, a Fok1, Bsm1, Taq1 na rozwój raka gruczołu krokowego [24]. Powyższe doniesienia umożliwiają poszukiwanie nowych ścieżek diagnostycznych i terapeutycznych ukierunkowanych na VDR [16]. Badanie wariantu genetycznego VDR wśród pacjentów z zaawansowanym nowotworem może stać się wyznacznikiem długości przeżycia [27]. Ponadto zwiększona ekspresja VDR na komórkach nowotworowych jest wskaźnikiem lepszego rokowania i dłuższego czasu przeżycia całkowitego [28]. Dowiedziono, że niedobór witaminy D jest czynnikiem ryzyka rozwoju raka jelita grubego, natomiast w przypadku pozostałych nowotworów nie ma przesłanek [29]. Według Garlanda i wsp. [4] stężenie witaminy D w osoczu na poziomie 50 ng/ml zmniejsza ryzyko rozwoju raka piersi o 50% w stosunku do pacjentek z niedoborem witaminy D (stężenie w osoczu < 10 ng/ml). Istotna w uzyskaniu powyższego stężenia jest codzienna suplementacja witaminy D w dawce 2000 IU/dobę wraz z umiarkowaną ekspozycją na słońce albo 4000 IU/dobę, jeśli ekspozycja na słońce jest mała [4]. Poza tym istnieje odwrotna zależność między osoczowym stężeniem witaminy D a progresją choroby nowotworowej. Pacjenci z niedoborem witaminy D są w grupie ryzyka większej rozległości choroby nowotworowej, bardziej agresywnego przebiegu choroby oraz zwiększonej śmiertelności [30, 31]. Również nadmierne, toksyczne stężenia witaminy D wiążą się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju nowotworu. Zaobserwowano taką zależność w przypadku raka trzustki oraz raka gruczołu krokowego [30].

ZASTOSOWANIE WITAMINY D W PREWENCJI NOWOTWORÓW

Potencjalne działanie przeciwnowotworowe witaminy D wzbudza coraz większe zainteresowanie jej zastosowaniem w prewencji chorób nowotworowych. Przeprowadzono trzy duże badania kliniczne na kilkudziesięciotysięcznej grupie łącznie – VITAL (ang. the VITamin D and OmegA-3 TriaL) w Stanach Zjednoczonych [2, 32], D-Health w Australii [33, 34] oraz ViDA (ang. the Vitamin D Assessment) w Nowej Zelandii [20]. W tabeli 2 przedstawiono wyniki pod kątem liczby uczestników, czasu trwania badania, badanych czynników, celów badania i płynących z nich wniosków. Każde z trzech badań dowiodło, że ogólna zapadalność na choroby nowotworowe nie zmniejszyła się pod wpływem suplementacji witaminy D3 [2, 20, 34], również w kontekście raka piersi [2] oraz raka gruczołu krokowego [2, 35]. Wniosek ten popiera również metaanaliza przeprowadzona przez Keum i wsp. [36]. Wyjątek stanowi podgrupa uczestników z prawidłową masą ciała (ang. body mass index – BMI, < 25 kg/m2 ), u których zaobserwowano istotne statystycznie zmniejszenie zapadalności na choroby nowotworowe dzięki suplementacji. Masa ciała jest potencjalnym czynnikiem modyfikującym efekt suplementacji witaminy D3 [2]. Podwyższone BMI (> 25 kg/m2 ) może częściowo wyjaśniać obserwowane zmniejszone skutki suplementacji w zakresie różnych skutków zdrowotnych. Pomimo suplementacji tej samej dawki witaminy D, u osób z podwyższonym BMI osoczowe biomarkery związane z witaminą, takie jak całkowita 25-hydroksywitamina D (25-OHD), białko wiążące witaminę D, albumina, parathormon i wapń, wykazują zmniejszoną odpowiedź na suplementację [37]. Śmiertelność ogólna nie zmniejszyła się w grupach poddanych interwencji [2, 34]. Występują rozbieżności w kwestii śmiertelności związanej z chorobą nowotworową. Zastosowanie 60 000 IU cholekalcyferolu w pojedynczej dawce przyjmowanej raz w miesiącu może skutkować zwiększoną śmiertelnością spowodowaną nowotworem, szczególnie u osób z optymalnym stężeniem witaminy D w osoczu [34]. Zkolei zastosowanie codziennej suplementacji 2000 IU cholekalcyferolu zmniejsza śmiertelność [2]. Codzienne niższe dawki cholekalcyferolu są skuteczniejsze w redukcji ryzyka śmierci z powodu nowotworu niż rzadsze wyższe dawki [36]. W analizie wtórnej danych z badania VITAL dowiedziono, że suplementacja witaminy D3 znacząco zmniejsza ryzyko rozwoju zaawansowanego nowotworu z przerzutami wśród wszystkich uczestników badania, a szczególnie u pacjentów z prawidłową masą ciała [3]. Ponadto poprzez kolejne analizy wykluczono wpływ wartości wskaźnika filtracji kłębuszkowej na skuteczność witaminy D3 w prewencji zdarzeń sercowo-naczyniowych i chorób nowotworowych [38].

ZASTOSOWANIE WITAMINY D W LECZENIU PRZECIWNOWOTWOROWYM

Potencjalnego zastosowania witaminy D poszukiwano również u pacjentów ze zdiagnozowaną chorobą nowotworową, między innymi rakiem piersi i rakiem gruczołu krokowego. Znaleziono je w łagodzeniu objawów wynikających z leczenia systemowego.
Rak piersi
Do systemowych metod leczenia raka piersi należy chemioterapia, hormonoterapia oraz terapia celowana. Jednym z leków hormonalnych jest tamoksyfen należący do selektywnych modulatorów receptora estrogenowego (ang. selective estrogen receptor modulators) [39]. Pacjentki stosujące tamoksyfen zgłaszają podrażnienie skóry okolicy krocza, suchość [40], pieczenie, świąd i dyspareunię [41]. Alternatywnym środkiem łagodzącym objawy atrofii śluzówki pochwy są czopki dopochwowe zawierające witaminę D oraz witaminę E. Ich skuteczność wykazano w badaniu Keshavarziego i wsp. [9]. Udowodniono korzystne działanie czopków w zakresie obniżenia pH pochwy, prawidłowego różnicowania komórek śluzówki pochwy oraz redukcji objawów związanych z atrofią.
Drugą grupą leków stosowanych w hormonoterapii raka piersi są inhibitory aromatazy (ang. aromatase inhibitors – AIs), do których zaliczamy anastrozol, eksemestan i letrozol [39]. W literaturze opisano zespół objawów mięśniowo-szkieletowych związanych z AIs (ang. aromatase inhibitor-associated musculoskeletal syndrome – AIMSS). Zespół obejmuje takie objawy, jak bóle stawów, bóle mięśni, sztywność stawów, tendinopatie, osteoporoza i złamania kości [40, 42].
Inhibitory aromatazy obniżają stężenie estrogenu we krwi. Wpływa to na zachwianie równowagi metabolizmu tkanki kostnej poprzez zmniejszenie aktywności osteoblastów oraz zwiększenie resorpcji kostnej, co skutkuje zmniejszeniem gęstości kości [42]. Ponadto zahamowanie aromatazy w tkance chrzęstnej skutkuje lokalnym obniżeniem stężenia estrogenów w synowiocytach, co wpływa na zwiększenie stężenia cytokin prozapalnych, interleukiny-6 (IL-6) i wywołuje stawowe objawy AIMSS [43]. Objawy mięśniowo-szkieletowe u kobiet stosujących leczenie AIs wynikają z niskich stężeń witaminy D wyjściowo. Suplementacja witaminy istotnie statystycznie zmniejsza ryzyko wystąpienia i nasilenie AIMSS [10, 44]. Docelowym minimalnym stężeniem witaminy D w osoczu wydaje się 40 ng/ml. Zaobserwowano, że spośród pacjentek, które osiągnęły stężenie 40 ng/ml lub więcej, ból mięśniowo-szkieletowy wystąpił u 21,2%, natomiast wśród pacjentek, których osoczowe stężenie witaminy D było niższe niż 40 ng/ml, bólu doświadczyło 53,2% z nich [44].
Inhibitory aromatazy znajdują również zastosowanie wśród pacjentek w stanie remisji raka piersi. Ich przyjmowanie zmniejsza ryzyko nawrotu nowotworu [45]. By pacjentki nie rezygnowały z leczenia profilaktycznego, ważne jest skutecznie przeciwdziałanie objawom mięśniowo-szkieletowym poprzez suplementację witaminy D. Co istotne, obserwuje się niższe stężenia tej witaminy u tych pacjentek w stosunku do kobiet w wieku pomenopauzalnym w populacji ogólnej [46].
W przeciwieństwie do powyższych wyników badanie Khana i wsp. [47] nie wykazało zmniejszenia nasilenia AIMSS wraz ze stosowaną suplementacją witaminy D i osiągnięciem docelowego prawidłowego stężenia witaminy w organizmie. Podobnie jak w cytowanych powyżej badaniach, u zakwalifikowanych pacjentek chorujących na raka piersi występował niedobór witaminy D. Objawy AIMSS mogą różnić się nasileniem, a także mogą być trudne do opisania dla pacjentki. Dodatkowo nie ma narzędzi dedykowanych ocenie objawów AIMSS, co może prowadzić do niedoszacowania częstości występowania. Wponownej analizie przy użyciu bardziej czułego narzędzia wykazano korzyści płynące z suplementacji witaminy D w zapobieganiu objawom mięśniowo-szkieletowym [47]. Badaniem poddającym w wątpliwość skuteczność suplementacji witaminy D w redukcji objawów AIMSS jest praca Shapira i wsp. [13]. Stosując suplementację zarówno 4000 IU/dobę oraz 600 IU/dobę, nie uzyskano istotnego statystycznie zmniejszenia dolegliwości ze strony układu mięśniowo-szkieletowego.
U pacjentek z przerzutami raka piersi do kości korzyści płynące z suplementacji witaminy D były istotne w zakresie zmniejszenia liczby miejsc odczuwania bólu, natomiast nie doszło do zmniejszenia intensywności odczuwania bólu ani redukcji dziennej dawki leków przeciwbólowych. Pacjentki włączone do badania przyjmowały bisfosfoniany, których zastosowanie wiąże się z rozwojem wtórnej nadczynności przytarczyc. Dzięki zastosowaniu witaminy D zaobserwowano obniżenie stężenia parathormonu oraz zwiększenie stężenia wapnia w surowicy [6].
W chemioterapii raka piersi znajduje zastosowanie doksorubicyna. Należy ona do grupy antracyklin i charakteryzuje się zależną od dawki kardiotoksycznością [48, 49]. Do monitorowania kardiotoksyczności mogą posłużyć oznaczenia tropininy oraz echokardiograficzna ocena frakcji wyrzutowej lewej komory (ang. left ventricular ejection fraction) [49]. W badaniu przeprowadzonym przez Lee i wsp. [50] dowiedziono, iż suplementacja witaminy D ma działanie kardioprotekcyjne i nie zaburza przeciwnowotworowego działania doksorubicyny. El-Bassiouny i wsp. [11] przeprowadzili badanie na grupie 150 kobiet ze zdiagnozowanym rakiem piersi, które otrzymywały doksorubicynę. Obserwowano wpływ suplementacji witaminy D na zmniejszenie kardiotoksyczności indukowanej doksorubicyną oraz zmiejszenie stężenia cytokin prozapalnych. Zaobserwowano, że stężenia troponiny T, dehydrogenazy mleczanowej oraz IL-6 po suplementacji witaminą D obniżyły się znacząco, zarówno wobec wartości początkowych, jak i grupy kontrolnej.
Rak gruczołu krokowego
Pacjenci z rakiem gruczołu krokowego przerzutującym do kości doświadczają bólu, który znacząco obniża jakość życia [51, 52]. W leczeniu przerzutów kostnych znajdują zastosowanie radioterapia, chemioterapia, bisfosfoniany oraz analgetyki [51, 53–55]. Wśród chemioterapeutyków szczególną rolę w leczeniu raka gruczołu krokowego odgrywają docetaksel, mitoksantron i karboplatyna [7, 17, 56]. Zaobserwowano, że zastosowanie kalcytriolu oraz docetakselu w połączeniu znacząco zmniejsza dolegliwości bólowe związane z przerzutami do kości w raku gruczołu krokowego. Działanie analgetyczne wykazano poprzez zmniejszenie odczuwania bólu przy utrzymanym dotychczasowym leczeniu przeciwbólowym lub zmniejszenie o 50% przyjmowania leków przeciwbólowych [7]. Dołączenie kalcytriolu w wysokich dawkach nie zwiększa toksyczności leczenia, zmniejsza natomiast ryzyko wystąpienia poważnych zaburzeń żołądkowo-jelitowych oraz zdarzeń zakrzepowo-zatorowych, które wynikają ze stosowania docetakselu [21, 57]. Wpływ kalcytriolu w wysokich dawkach na ogólną śmiertelność pacjentów z rakiem gruczołu krokowego pozostaje niejasny [17, 21, 58, 59]. Niepokojące dane płyną z badania Schera i wsp. [17], którzy przy suplementacji wysokich dawek kalcytriolu zaobserwowali skrócenie czasu przeżycia. Mogło być to jednak związane ze zmienionym schematem leczenia docetakselem.

PODSUMOWANIE

Wpływ suplementacji witaminy D na ryzyko rozwoju najczęstszych nowotworów jest złożony. Z badań wynika, że jest to proces wieloczynnikowy – może zależeć od polimorfizmów receptora dla witaminy D, początkowego niedoboru witaminy D w osoczu, jak i rodzaju nowotworu. Dawkowanie witaminy D również pozostaje nie bez znaczenia. Istnieją sprzeczne doniesienia na temat potencjalnego wydłużenia czasu przeżycia u pacjentów onkologicznych przy wdrożeniu suplementacji. Poza poszukiwaniem wpływu witaminy na prewencję i śmiertelność związaną z nowotworem warto zwrócić uwagę na zastosowanie witaminy D w leczeniu przeciwnowotworowym. Badania dowodzą, że witamina D potencjalnie zwiększa cytotoksyczne działanie chemioterapeutyków, między innymi taksanów i analogów platyny. Cennym zastosowaniem witaminy D jest łagodzenie działań niepożądanych leczenia przeciwnowotworowego, ponieważ istotnie umożliwia to kontynuację leczenia pacjentów. Pomaga ograniczyć dolegliwości związane z leczeniem raka piersi. Podobnie suplementacja witaminy D pozwala ograniczyć ryzyko wystąpienia poważnych zaburzeń żołądkowo-jelitowych oraz zdarzeń zakrzepowo-zatorowych wśród pacjentów z rakiem gruczołu krokowego leczonych docetakselem. Z punktu widzenia medycyny paliatywnej niezwykle ważnym zastosowaniem witaminy D jest jej działanie przeciwbólowe u pacjentów z zaawansowanym, przerzutującym do kości rakiem piersi i rakiem gruczołu krokowego. Witamina D może zmniejszać natężenie bólu, liczbę miejsc odczuwania bólu czy redukować ilość stosowanych analgetyków.
W ocenie autorów suplementacja witaminy D może być korzystna w procesie leczenia onkologicznego, stanowić jego uzupełnienie, chociaż dowody są ograniczone. Przy podejmowaniu decyzji o włączeniu witaminy D do leczenia istotnym pozostaje fakt, że jest to substancja o niskim ryzyku toksyczności. Ponadto częstym problemem populacji jest niedobór witaminy D w osoczu. Aby w pełni poznać możliwości zastosowania suplementacji witaminy D zarówno w prewencji, jaki i leczeniu onkologicznym (poprawa jakości życia pacjentów) niezbędne są dalsze badania.

DEKLARACJE

1. Zgoda Komisji Bioetycznej na badania: Nie dotyczy.
2. Podziękowania: Brak.
3. Zewnętrzne źródła finansowania: Brak.
4. Konflikt interesów: Brak.

PIŚMIENNICTWO

1. Didkowska JA, Wojciechowska U, Barańska K, Miklewska M, Michałek I, Olasek P. Nowotwory złośliwe w Polsce 2021 roku. Krajowy Rejestr Nowotworów 2021.
2. Manson JE, Bassuk SS, Buring JE, Steroid J, Mol B, Author B. Principal results of the VITamin D and OmegA-3 TriaL (VITAL) and updated meta-analyses of relevant vitamin D trials. J Steroid Biochem Mol Biol 2020; 198: 105522.
3. Chandler PD, Chen WY, Ajala ON i wsp. Effect of vitamin D3 supplements on development of advanced cancer: a secondary analysis of the VITAL randomized clinical trial. JAMA Netw Open 2020; 3: 11.
4. Garland CF, Gorham ED, Mohr SB i wsp. Vitamin D and prevention of breast cancer: Pooled analysis. J Steroid Biochem Mol Biol 2007; 103: 708-711.
5. Li H, Stampfer MJ, Bruce J i wsp. Aprospective study of plasma vitamin d metabolites, vitamin D receptor polymorphisms, and prostate cancer. PLoS Med 2007; 4: 562.
6. Amir E, Simmons CE, Freedman OC i wsp. A phase 2 trial exploring the effects of high-dose (10,000 IU/day) vitamin D3 in breast cancer patients with bone metastases. Cancer 2010; 116: 284-291.
7. Beer TM, Eilers KM, Garzotto M, Hsieh YC, Mori M. Quality of life and pain relief during treatment with calcitriol and docetaxel in symptomatic metastatic androgen-independent prostate carcinoma. Cancer 2004; 100: 758-763.
8. Helde-Frankling M, Bergqvist J, Klasson C i wsp. Vitamin D supplementation to palliative cancer patients: protocol of a double-blind, randomised controlled trial “Palliative-D.” BMJ Support Palliat Care 2017; 7: 458-463.
9. Keshavarzi Z, Janghorban R, Alipour S, Tahmasebi S, Jokar A. The effect of vitamin D and E vaginal suppositories on tamoxifen-induced vaginal atrophy in women with breast cancer. Support Care Cancer 2019; 27: 1325-1334.
10. Arul Vijaya Vani S, Ananthanarayanan PH, Kadambari D, Harichandrakumar KT, Niranjjan R, Nandeesha H. Effects of vitamin D and calcium supplementation on side effects profile in patients of breast cancer treated with letrozole. Clin Chim Acta 2016; 459: 53-56.
11. El-Bassiouny NA, Helmy MW, Hassan MAE, Khedr GA. The cardioprotective effect of vitamin D in breast cancer patients receiving adjuvant doxorubicin based chemotherapy. Clin Breast Cancer 2022; 22: 359-366.
12. Szczeklik A, Gajewski P. Interna Szczeklika 2022, Kraków 2022.
13. Shapiro AC, Adlis SA, Robien K i wsp. Randomized, blinded trial of vitamin D3 for treating aromatase inhibitor-associated musculoskeletal symptoms (AIMSS). Breast Cancer Res Treat 2016; 155: 501-512.
14. Rastelli AL, Taylor ME, Gao F i wsp. Vitamin D and aromatase inhibitor-induced musculoskeletal symptoms (AIMSS): a phase II, double-blind, placebo-controlled, randomized trial. Breast Cancer Res Treat 2011; 129: 107-116.
15. Lawrence JA, Akman SA, Melin SA, Douglas Case L, Schwartz GG. Oral paricalcitol (19-nor-1,25-dihydroxyvitamin D 2 ) in women receiving chemotherapy for metastatic breast cancer a feasibility trial. Cancer Biol Ther 2013; 14: 476-480.
16. Medioni J, Deplanque G, Ferrero JM i wsp. Phase I safety and pharmacodynamic of inecalcitol, a novel VDR agonist with docetaxel in metastatic castration-resistant prostate cancer patients. Clin Cancer Res 2014; 20: 4471-4477.
17. Scher HI, Jia X, Chi K i wsp. Randomized, open-label phase III trial of docetaxel plus high-dose calcitriol versus docetaxel plus prednisone for patients with castration-resistant prostate cancer and the NE. J Clin Oncol 2011; 29: 2191-2198.
18. Obara W, Mizutani Y, Oyama C i wsp. Prospective study of combined treatment with interferon-alpha and active vitamin D3 for Japanese patients with metastatic renal cell carcinoma. Int J Urol 2008; 15: 794-799.
19. Muindi JR, Peng Y, Potter DM i wsp. Pharmacokinetics of high dose oral calcitriol: results from a phase 1 trial of calcitriol and paclitaxel. Clin Pharmacol Ther 2002; 72: 648-659.
20. Scragg R. The vitamin D assessment (ViDA) study – design and main findings. J Steroid Biochem Mol Biol 2020; 198: 105562.
21. Beer TM, Ryan CW, Venner PM i wsp. Double-blinded randomized study of high-dose calcitriol plus docetaxel compared with placebo plus docetaxel in androgen independent prostate cancer: a report from the ASCENT investigators. J Clin Oncol 2007; 25: 669-674.
22. Shahvegharasl Z, Pirouzpanah S, Mahboob SA i wsp. Effects of cholecalciferol supplementation on serum angiogenic biomarkers in breast cancer patients treated with tamoxifen: a controlled randomized clinical trial. Nutrition 2020; 72: 110656.
23. Díaz L, Díaz-Muñoz M, Cristina García-Gaytán A, Méndez I, Zubirán S. Mechanistic effects of calcitriol in cancer biology. Nutrients 2015; 7: 5020-5050.
24. Rai V, Abdo J, Agrawal S, Agrawal DK. Vitamin D receptor polymorphism and cancer: an update. Anticancer Res 2017; 37: 3991-4003.
25. Wiecheć O. The role of Vitamin D3 in signaling pathways potential anticancer properties of calcitriol and its analogues. Postepy Hig Med Dosw 2019; 73: 920-936.
26. Xu Y, He B, Pan Y i wsp. Systematic review and meta-analysis on vitamin D receptor polymorphisms and cancer risk. Tumor Biol 2014; 35: 4153-4169.
27. Innocenti F, Owzar K, Jiang C i wsp. The vitamin D receptor gene as a determinant of survival in pancreatic cancer patients: Genomic analysis and experimental validation. PLoS One 2018; 13: e0202272.
28. Christakos S, Dhawan P, Verstuyf A, Verlinden L, Carmeliet G. Vitamin D: metabolism, molecular mechanism of action, and pleiotropic effects. Physiol Rev 2016; 96: 365-408.
29. Xu Y, Qian M, Hong J i wsp. The effect of vitamin D on the occurrence and development of colorectal cancer: a systematic review and meta-analysis. Int J Colorectal Dis 2021; 36: 1329- 1344.
30. Autier P, Boniol M, Pizot C, Mullie P. Vitamin D status and ill health: a systematic review. Lancet Diabetes Endocrinol 2014; 2: 76-89.
31. Dambal S, Giangreco AA, Acosta AM i wsp. microRNAs and DICER1 are regulated by 1,25-dihydroxyvitamin D in prostate stroma. J Steroid Biochem Mol Biol 2017; 167: 192-202.
32. Bassuk SS, Manson JE, Lee I-M i wsp. Baseline characteristics of participants in the VITamin D and OmegA-3 TriaL (VITAL). Contemp Clin Trials 2016; 47: 235-243.
33. Neale RE, Armstrong BK, Baxter C i wsp. The D-health trial: a randomized trial of vitamin D for prevention of mortality and cancer. Contemp Clin Trials 2016; 48: 83-90.
34. Neale RE, Baxter C, Romero BD i wsp. The D-health trial: a randomised controlled trial of the effect of vitamin D on mortality. Lancet Diabetes Endocrinol 2022; 10: 120-128.
35. Gilbert R, Metcalfe C, Fraser WD i wsp. Associations of circulating retinol, vitamin E, and 1,25-dihydroxyvitamin D with prostate cancer diagnosis, stage, and grade. Cancer Causes and Control 2012; 23: 1865-1873.
36. Keum N, Lee DH, Greenwood DC i wsp. Vitamin D supplementation and total cancer incidence and mortality: a meta-analysis of randomized controlled trials. Ann Oncol 2019; 30: 733-743.
37. Tobias DK, Luttmann-Gibson H, Mora S i wsp. Association of body weight with response to vitamin D supplementation and metabolism + invited commentary + supplemental content. JAMA Netw Open 2023; 6: 2250681.
38. Limonte CP, Zelnick LR, Hoofnagle AN i wsp. Effects of vitamin D3 supplementation on cardiovascular and cancer outcomes by eGFR in VITAL. Kidney360 2022; 3: 2095-2105.
39. Maughan KL, Lutterbie MA, Ham PS. Treatment of breast cancer. Am Fam Physician 2010; 81: 1339-1346.
40. Condorelli R, Vaz-Luis I. Managing side effects in adjuvant endocrine therapy for breast cancer. Expert Rev Anticancer Ther 2018; 18: 1101-1112.
41. Lester J, Pahouja G, Andersen B, Lustberg M. Atrophic vaginitis in breast cancer survivors: a difficult survivorship issue. J Pers Med 2015; 5: 50-66.
42. Hyder T, Marino CC, Ahmad S, Nasrazadani A, Brufsky AM. Aromatase inhibitor-associated musculoskeletal syndrome: understanding mechanisms and management. Front Endocrinol (Lausanne) 2021; 12: 713700.
43. Le Bail JC, Liagre B, Vergne P, Bertin P, Beneytout JL, Habrioux G. Aromatase in synovial cells from postmenopausal women. Steroids 2001; 66: 749-757.
44. Prieto-Alhambra D, Javaid MK, Servitja S i wsp. Vitamin D threshold to prevent aromatase inhibitor-induced arthralgia: a prospective cohort study. Breast Cancer Res Treat 2011; 125: 869-878.
45. Abe O, Abe R, Enomoto K i wsp. Tamoxifen for early breast cancer: An overview of the randomised trials. Lancet 1998; 351: 1451-1467.
46. Waltman NL, Ott CD, Twiss JJ, Gross GJ, Lindsey AM. Vitamin D insufficiency and musculoskeletal symptoms in breast cancer survivors on aromatase inhibitor therapy. Cancer Nurs 2009; 32: 143-150.
47. Khan QJ, Kimler BF, Reddy PS i wsp. Randomized trial of vitamin D3 to prevent worsening of musculoskeletal symptoms in women with breast cancer receiving adjuvant letrozole. The VITAL trial. Breast Cancer Res Treat 2017; 166: 491-500.
48. Kong CY, Guo Z, Song P i wsp. Underlying the mechanisms of doxorubicin-induced acute cardiotoxicity: oxidative stress and cell death. Int J Biol Sci 2022; 2022: 760-770.
49. McGowan JV, Chung R, Maulik A, Piotrowska I, Walker JM, Yellon DM. Anthracycline chemotherapy and cardiotoxicity. Cardiovasc Drugs Ther 2017; 31: 63-75.
50. Lee KJ, Wright G, Bryant H i wsp. Cytoprotective effect of vitamin D on doxorubicin-induced cardiac toxicity in triple negative breast cancer. J Mol Sci 2021; 22: 7439.
51. Sandblom G, Carlsson P, Sigsjö P, Varenhorst E. Pain and health-related quality of life in a geographically defined population of men with prostate cancer. Br J Cancer 2001; 85: 497-503.
52. Wysocki P, Chłosta P, Antoniewicz A i wsp. Zalecenia postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w raku gruczołu krokowego – stanowisko Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej i Polskiego Towarzystwa Urologicznego. Onkol Prakt Klin Edu 2024; 10: 1-72.
53. Wardecki D, Dołowy M. Rak prostaty – aktualne możliwości terapeutyczne. Farm Pol 2022; 78: 268-276.
54. Mazurkiewicz M, Mazurkiewicz T. Kwas zoledronowy w leczeniu przerzutów do kości raka piersi i raka gruczołu krokowego. Ortop Traumatol Rehabil 2003; 5: 374-378.
55. Kozłowski R. Cytostatyki oraz inne metody stosowane w terapii hormonoopornego raka stercza. Przeg Urol 2009; 58: 17-18.
56. Chan JS, Beer TM, Quinn DI i wsp. A phase II study of high dose calcitriol combined with mitoxantrone and prednisone for androgen-independent prostate cancer. BJU Int 2008; 102: 1601-1606.
57. Beer TM, Venner PM, Ryan CW i wsp. High dose calcitriol may reduce thrombosis in cancer patients. Br J Haematol 2006; 135: 392-394.
58. Shahvazi S, Soltani S, Ahmadi SM, De Souza RJ, Salehi Abargouei A. The effect of vitamin D supplementation on prostate cancer: a systematic review and meta-analysis of clinical trials. Hormon Metab Res 2019; 51: 11-21.
59. Attia S, Eickhoff J, Wilding G i wsp. Randomized, double blinded phase ii evaluation of docetaxel with or without doxercalciferol in patients with metastatic, androgen independent prostate cancer. Clin Cancer Res 2008; 14: 2437- 2443.
Copyright: © 2024 Termedia Sp. z o. o. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0) License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc-sa/4.0/), allowing third parties to copy and redistribute the material in any medium or format and to remix, transform, and build upon the material, provided the original work is properly cited and states its license.
FEATURED PRODUCTS
BOOKS
Medycyna Paliatywna
Quick links
© 2024 Termedia Sp. z o.o.
Developed by Bentus.